Думаў, што ведаю Канстытуцыю 1994 года як свае пяць пальцаў — але толькі нядаўна звярнуў увагу на тую акалічнасць, што ў раздзеле IV «Заканадаўчая, выканаўчая і судовая ўлада» выканаўчая ўлада прадстаўлена толькі прэзідэнтам. Такога загалоўка як «Урад» проста не было. Можа, гэта і не павінна было выклікаць здзіўлення, таму што арт. 95 абвяшчаў, што Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь з'яўляецца кіраўніком дзяржавы і выканаўчай улады.
Такой фармулёўцы мог бы пазайздросціць сам генерал дэ Голь, які ў 1958 годзе змяніў форму праўлення ў Францыі з парламенцкай рэспублікі на паўпрэзідэнцкую. Тым не менш, нягледзячы на «паўпрэзідэнцтва», у канстытуцыі Францыі ёсць асобны раздзел пад назвай «Урад». Гэта азначае, што ўрад выступае ў якасці цалкам самастойнага органа ўлады, кіраўнік якой — прэм'ер-міністр — контрасігнуе большасць актаў прэзідэнта Францыі, г.зн. без яго подпісу яны не маюць юрыдычнай сілы.
Калі параўноўваць з ЗША, то і тут нашы заканадаўцы паступілі па-свойму. У ЗША няма пасады прэм'ер-міністра, на якога можна спісаць усе правалы ва ўнутранай або знешняй палітыцы, паколькі прэзідэнт з'яўляецца кіраўніком не толькі дзяржавы, але і выканаўчай улады, г.зн. кіраўнік дзяржавы і кіраўнік урада — гэта адзін і той жа чалавек.
Што тычыцца Украіны і Расіі, то прэзідэнт там адыгрываў не меншую ролю, чым у Беларусі. Тым не менш у канстытуцыях гэтых краін ёсць асобныя раздзелы, якія называюцца адпаведна «Кабінет Міністраў» і «Урад».
Вядома, абысціся без згадкі пра ўрад у тэксце Канстытуцыі было немагчыма. Так, у раздзеле 4 «Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь», які налічвае 14 артыкулаў, 11 былі прысвечаны прэзідэнту і ўсяго толькі тры — ураду. Прычым адзін толькі артыкул 100, у якім пералічваліся паўнамоцтвы прэзідэнта, меў 26 пунктаў і займаў дзве старонкі. Гэта сведчыць аб гіпертрафіі ролі прэзідэнта ў палітычным жыцці краіны на шкоду ўраду — органу, які, на добры лад, і з'яўляецца квінтэсенцыяй выканаўчай улады.
Не меншы інтарэс уяўляе абгрунтаванне, навошта наогул патрэбны сам урад. У артыкуле 106 Канстытуцыі пра гэта гаворыцца літаральна так: Кабінет Міністраў ствараецца пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь «для рэалізацыі паўнамоцтваў выканаўчай улады ў галіне эканомікі, знешняй палітыкі, абароны, нацыянальнай бяспекі, аховы грамадскага парадку і іншых сферах дзяржаўнага кіравання». Калі ўлічыць, што ў адпаведнасці з Канстытуцыяй прэзідэнт кіраваў сістэмай органаў выканаўчай улады (п.2 арт.100), меў права ствараць і скасоўваць міністэрствы і дзяржкамітэты (п.3 арт.100), адмяняць акты падведамасных яму органаў выканаўчай улады (п. 21 арт.100), выдаваць у межах сваіх паўнамоцтваў указы і распараджэнні (арт. 101), а таксама прымаць меры па «забеспячэнні палітычнай і эканамічнай стабільнасці» (п.1 арт. 100) і прызначаць ўсіх суддзяў абласных, раённых і гарадскіх судоў (п.10 арт.100), то роля прэм'ер-міністра і ўрада ў палітычным жыцці краіны была зусім нязначнай.
Зрэшты, інакш і быць не магло, паколькі, згодна з Канстытуцыяй, урад ствараўся пры прэзідэнце для рэалізацыі яго паўнамоцтваў, і на яго можна было спісаць правалы ва ўнутранай і знешняй палітыцы. Менавіта з гэтай прычыны адстаўка прэм'ер-міністра Міхаіла Чыгіра ў лістападзе 1996 года не выклікала вялікага водгуку ў грамадстве і не змагла пахіснуць пазіцыі прэзідэнта, як чакалі яго праціўнікі. Варта таксама не забывацца, што разам з апісаным у Канстытуцыі урадам — Кабінетам Міністраў — у прэзідэнта быў яшчэ адзін «ўрад», не прадугледжаны Асноўным законам краіны — Адміністрацыя Прэзідэнта. Гэты орган быў створаны, як гаварылася ў Законе «Аб Прэзідэнце», для непасрэднага забеспячэння дзейнасці прэзідэнта.
Такім чынам, у 1996 годзе Вярхоўнаму Савету процістаялі: прэзідэнт, урад і большасць суддзяў. Праўда, Вярхоўны Савет меў права не даваць згоды на прызначэнне прэзідэнтам кандыдатур прэм'ер-міністра, віцэ-прэм'ераў і міністраў некалькіх ключавых міністэрстваў. Але варта было яму даць згоду на гэтыя прызначэнні, як ён тут жа губляў усякія рычагі ўздзеяння на гэтых міністраў і ўзначаленыя імі міністэрствы. Вядома, можна было паспрабаваць утрымаць ад руйнавання сістэму стрымак і проціваг шляхам прыняцця законаў, што і спрабаваў у шэрагу выпадкаў зрабіць парламент, але прэзідэнт папросту адмаўляўся іх выконваць, роўна як і рашэнні Канстытуцыйнага суда.
Варта таксама не забывацца, што па Канстытуцыі 1994 года прэзідэнт абіраўся ўсім народам, а не парламентам. У другім туры выбараў Лукашэнка атрымаў над Вячаславам Кебічам настолькі пераканаўчую перамогу, што да лістападаўскага рэферэндуму 1996 года ніхто нават не ставіў пытанне аб яго нелегітымнасці. Наваспечаны прэзідэнт нярэдка спекуляваў гэтым: час ад часу ён гаварыў дэпутатам, што мае большую легітымнасць, чым яны, хоць дэпутаты, як і ён, абіраліся тым жа народам. Але ў вачах абывацеля гэты аргумент спрацоўваў, паколькі прэзідэнт быў адзін, а дэпутатаў — 199 чалавек.
У кастрычніку 1994 года Лукашэнку ўдалося без асаблівых высілкаў дамагчыся прыняцця важнага для сябе ў барацьбе за ўладу рашэння Вярхоўнага Савета, якое не патрабавала змены Канстытуцыі. Гуляючы на настроях многіх дэпутатаў, якія выказавліся за ўзмацненне выканаўчай улады на мясцовым узроўні, ён прапанаваў унесці папраўкі ў Закон «Аб мясцовым самакіраванні і кіраванні», якія давалі б яму права прызначаць кіраўнікоў выканаўчай улады зверху данізу. У знак падзякі за гэта пераважная большасць зноў прызначаных кіраўнікоў выканкамаў падтрымалі Лукашэнку на лістападаўскім 1996 года рэферэндуме, што і паслужыла зарукай яго перамогі.
Невыпадкова Лукашэнка, стаўшы прэзідэнтам, заявіў, што па Канстытуцыі 1994 года ён мае царскія паўнамоцтвы. Ён выдатна разумеў, што заняў месца, якое рыхтаваў для сябе Вячаслаў Кебіч, і калі б дэпутаты Вярхоўнага Савета ведалі, што прэзідэнтам стане Лукашэнка, яны ніколі не сталі б надзяляць яго такімі шырокімі паўнамоцтвамі.
Такім чынам, Канстытуцыю 1994 года, зробленую фактычна пад Кебіча, наўрад ці трэба браць сёння за аснову для распрацоўкі новай Канстытуцыі. І галоўная прэтэнзія да яе палягае ў тым, што яна надавала занадта вялікія паўнамоцтвы выканаўчай уладзе, якую ўвасаблялі і кіраўнік дзяржавы, і ўрад . За выключэннем імпічменту, у ёй адсутнічалі ўнутраныя механізмы, дастатковыя для абароны ад засяроджвання ўсёй улады ў руках прэзідэнта, што магло прывесці да дамінавання выканаўчай улады над усімі іншымі відамі дзяржаўнай улады і ўсталявання ў краіне дыктатуры.
